Kodeks wyborczy. K 9/11
14 lipca 2011 roku, godz. 8:30 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna wniosek Grupy posłów na Sejm dotyczący Kodeksu wyborczego.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) a) art. 4 § 2 i 3, art. 26 § 3, art. 39 § 2 w części obejmującej wyrazy "Jeżeli głosowanie przeprowadza się w ciągu jednego dnia", art. 39 § 3, art. 39 § 7 zdanie drugie w części od wyrazów "a jeżeli głosowanie przeprowadza się w ciągu dwóch dni" do końca zdania, art. 43 i art. 69 § 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku - Kodeks wyborczy z art. 2, art. 98 ust. 2 i 5 oraz art. 128 ust. 2 konstytucji;
b) art. 4 § 2 wymienionej wyżej ustawy z art. 7 konstytucji;
2) a) art. 38 § 1 w części obejmującej wyrazy "z zastrzeżeniem przepisów rozdziału 7", art. 51 § 1 w części obejmującej wyrazy "jego pełnomocnik", cały rozdział 7 w dziale I, art. 75 § 3 w części obejmującej wyrazy "a także liczbę wyborców głosujących przez pełnomocnika", art. 228 § 1 pkt 3, art. 270 § 1 pkt 3, art. 357 § 2 pkt 3, art. 360 § 2 pkt 3, art. 442 § 2 pkt 3, art. 488 § 3 pkt 3, art. 511 i art. 512 wymienionej wyżej ustawy z art. 2 i z art. 62 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 konstytucji,
b) art. 38 § 1 w części obejmującej wyrazy "z zastrzeżeniem przepisów rozdziału 7", art. 51 § 1 w części obejmującej wyrazy "jego pełnomocnik", cały rozdział 7 w dziale I, art. 75 § 3 w części obejmującej wyrazy "a także liczbę wyborców głosujących przez pełnomocnika" i art. 228 § 1 pkt 3 ustawy powołanej wyżej z art. 96 ust. 2 konstytucji,
c) art. 38 § 1 w części obejmującej wyrazy "z zastrzeżeniem przepisów rozdziału 7", art. 51 § 1 w części obejmującej wyrazy "jego pełnomocnik", cały rozdział 7 w dziale I, art. 75 § 3 w części obejmującej wyrazy "a także liczbę wyborców głosujących przez pełnomocnika" i art. 270 § 1 pkt 3 wymienionej wyżej ustawy z art. 97 ust. 2 konstytucji,
d) art. 38 § 1 w części obejmującej wyrazy "z zastrzeżeniem przepisów rozdziału 7", art. 51 § 1 w części obejmującej wyrazy "jego pełnomocnik", cały rozdział 7 w dziale I wymienionej wyżej ustawy oraz art. 75 § 3 w części obejmującej wyrazy "a także liczbę wyborców głosujących przez pełnomocnika" z art. 127 ust. 1 konstytucji,
e) art. 38 § 1 w części obejmującej wyrazy "z zastrzeżeniem przepisów rozdziału 7", art. 51 § 1 w części obejmującej wyrazy "jego pełnomocnik", cały rozdział 7 w dziale I wymienionej wyżej ustawy oraz art. 75 § 3 w części obejmującej wyrazy "a także liczbę wyborców głosujących przez pełnomocnika" i art. 442 § 2 pkt 3 wymienionej wyżej ustawy
z art. 169 ust. 2 zdanie pierwsze konstytucji;
3) art. 38 § 2, art. 45 § 2 i cały rozdział 8 w dziale I wymienionej wyżej ustawy z art. 2, art. 96 ust. 2, art. 97 ust. 2, art. 98 ust. 2 i 5, art. 127 ust. 1 oraz 128 ust. 2 konstytucji;
4) art. 110 § 4 i art. 495 § 1 pkt 4 wymienionej ustawy z art. 2, art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 i 2 konstytucji;
5) cały rozdział 2 w dziale IV, art. 264 § 1, cały rozdział 6 w dziale IV, art. 272 § 3, art. 273 § 1 i 4 oraz art. 274 wymienionej wyżej ustawy wraz z załącznikiem nr 2, o którym mowa w art. 261 § 3 z art. 2, z art. 62 ust. 1 w związku z art. 32 § 1 oraz z art. 121 ust. 2 konstytucji;
6) art. 10 pkt 3 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku - Przepisy wprowadzające ustawę Kodeks wyborczy w zakresie, w jakim stanowi o utracie mocy obowiązującej przepisów rozdziału 25, art. 195 ust. 1, rozdziału 29, art. 205 ust. 3, art. 206 ust. 1 i art. 207 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej wraz z załącznikiem nr 2, o którym mowa w art. 192 ust. 4 ustawy z art. 100 ust. 3 w związku z art. 2, art. 4 ust. 2 i art. 62 ust. 1 konstytucji;
7) art. 16 ust. 1 i 2 w związku z art. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku - Przepisy wprowadzające ustawę Kodeks wyborczy w zakresie, w jakim dopuszcza, aby do wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w roku 2011 na podstawie art. 98 ust. 2 konstytucji miały zastosowanie przepisy Kodeksu wyborczego, a nie przepisy dotychczasowe z art. 2 oraz art. 10 ust. 1 i 2 konstytucji;
8) ustawa z dnia 3 lutego 2011 roku o zmianie ustawy - Kodeks wyborczy w całości z art. 2, art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 i 2 konstytucji.
Kwestionowane przepisy dopuszczają przeprowadzenie wyborów w ciągu dwóch dni. Decyzję w tej sprawie podejmuje organ zarządzający wybory: Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Prezes Rady Ministrów albo wojewoda. Ustawodawca nie określa, w którym momencie organ zarządzający wybory powinien postanowić, że głosowanie będzie trwało dwa dni. Zdaniem wnioskodawcy organ zarządzający kieruje się w działaniach nie tylko przesłankami natury prawnej, lecz także politycznymi. Narusza to standardy rzetelnych wyborów i uczciwej rywalizacji sił politycznych w państwie demokratycznym, co jest niezgodne z konstytucją. Kwestionowane unormowania stosuje się do wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, co jest sprzeczne z wyraźnymi dyspozycjami konstytucji o odbywaniu takich wyborów w ciągu jednego dnia.
W kwestionowanych przepisach ustawodawca ustanawia publicznoprawną instytucję głosowania przez pełnomocnika. Zdaniem wnioskodawcy nie chodzi tu o pełnomocnictwo w rozumieniu kodeksu cywilnego, którego przepisów - wobec braku odesłań w prawie wyborczym i odrębności obu dziedzin prawa - nie można stosować. Skutkiem udzielenia pełnomocnictwa do głosowania na podstawie Kodeksu wyborczego jest upoważnienie pełnomocnika do głosowania w imieniu mocodawcy. Nie wiąże się z tym natomiast zobowiązanie pełnomocnika do oddania głosu w imieniu mocodawcy ani do oddania takiego głosu o treści zgodnej z wolą mocodawcy. Zobowiązanie takie nie wynika bowiem ani z aktu pełnomocnictwa, ani z przepisów prawa wyborczego. Taki kształt prawny instytucji pełnomocnika narusza standardy obowiązujące w demokratycznym państwie oraz zasadę zaufania obywateli do państwa i prawa. Wnioskodawca podkreślił, że popiera ideę pomocy osobom niepełnosprawnym w korzystaniu przez nie do czynnego prawa wyborczego. Pomoc ta powinna polegać na ułatwieniu oddania głosu, a nie stwarzania możliwości przechwytywania tego prawa przez inne osoby.
Zgodnie z kwestionowanymi przepisami głosowanie korespondencyjne może się odbywać za granicą. Konsul przesyła wyborcy pakiety wyborcze, które po wypełnieniu wyborca odsyła mu z powrotem. W tych warunkach władze polskie nie są w stanie zagwarantować np. czy pakiet zostanie doręczony na czas i czy wypełni go właściwa osoba. Głosowanie korespondencyjne jest w literaturze kwestionowane z uwagi na możliwość naruszenia tajności głosowania. Zdaniem wnioskodawcy narusza to m.in. zasadę rzetelności wyborów w państwie demokratycznym.
Sformułowanie w kwestionowanych przepisach zakazu agitacji wyborczej przy użyciu bilbordów i obwarowanie go sankcją karną jest nie do pogodzenia ze standardem swobodnej rywalizacji wyborczej w państwie demokratycznym. Zdaniem wnioskodawcy zakaz dotkliwie ogranicza swobodę komunikowania się kandydatów i ich komitetów wyborczych z elektoratem.
Wprowadzenie stu jednomandatowych okręgów wyborczych stanowi istotną zmianę systemu wyboru senatorów o charakterze ustrojowym. Zdaniem wnioskodawcy zmiany tej dokonano z naruszeniem standardów należytej procedury w państwie demokratycznym. Nadużyto instytucji poprawki senackiej w celu obejścia wymogu inicjatywy ustawodawczej, co czyni kwestionowane przepisy niezgodne z konstytucją. Ponadto ustawodawca uchylił przepisy określające dotychczasowy system wyborczy w wyborach do Senatu. W przypadku niewejścia w życie Kodeksu wyborczego z powodu jego niekonstytucyjności w tym zakresie powstałaby luka prawna, co zagrażałoby funkcjonowaniu demokratycznego państwa, w tym mechanizmu ustrojowego określonego w konstytucji.
Kwestionowane przepisy nie rozgraniczają w sposób pewny czasu stosowania nowego i starego prawa wyborczego w odniesieniu do tegorocznych wyborów parlamentarnych. Zgodnie z konstytucją Prezydent RP musi zarządzić wybory nie później niż 7 sierpnia 2011 r., ale może to zrobić wcześniej. Tymczasem Kodeks wyborczy wchodzi w życie 1 sierpnia br. To, czy do jesiennych wyborów będzie się stosować nowe przepisy Kodeksu wyborczego, czy dotychczasowe zależy od tego, kiedy Prezydent RP zarządzi wybory, przed końcem lipca, czy w pierwszym tygodniu sierpnia. Ustawodawca nie zachował demokratycznego standardu wymagającego, aby co najmniej 6 miesięcy przed zarządzeniem wyborów były znane ich reguły.
Rozprawie będzie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, I sprawozdawcą będzie sędzia TK Marek Kotlinowski, II sprawozdawcą będzie sędzia TK Teresa Liszcz.