Skuteczność uznania dziecka K 18/02
28 kwietnia 2003 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie konstytucyjności przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) regulujących kwestie dochodzenia ojcostwa. Trybunał zbada zgodność art. 77 w związku z art. 84 § 1 k.r.o. z art. 45 ust. 1, art. 48 ust. 2, art. 72 ust. 1 zd. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Zgodnie z art. 77 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nieodłącznym elementem skutecznego uznania dziecka przez ojca jest zgoda matki. Jeśli dziecko jest pełnoletnie potrzebna jest również jego zgoda. Natomiast w sytuacji, gdy dziecko jest małoletnie, a jego matka nie żyje, nie przysługuje jej władza rodzicielska bądź porozumienie się z nią napotyka trudne do przezwyciężenie przeszkody, zgodę matki zastępuje zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka.
Jeśli matka lub przedstawiciel ustawowy w odpowiednim terminie nie wyrażą zgody na uznanie dziecka przez ojca jedyną drogą ukształtowania praw stanu cywilnego ojca i dziecka jest sądowe ustalenie ojcostwa. Mężczyźnie, który twierdzi, że jest biologicznym ojcem dziecka nie przysługuje jednak czynna legitymacja do wystąpienia o sądowe ustalenie jego stosunku do dziecka. Kodeks rodzinny i opiekuńczy daje takie uprawnienie wyłącznie dziecku i matce (art. 84 § 1 k.r.o.).
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich ten stan prawny skutkuje naruszeniem sformułowanej w art. 77 ust. 2 Konstytucji zasady iż ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw. Zasada ta jest elementem konstytucyjnego prawa do sądu, którego zasadnicza treść normatywna zawarta jest w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem wnioskodawcy kwestionowane przepisy zasadniczo różnicują sytuację rodziców dziecka w zakresie możliwości ustalenia stosunków rodzicielstwa.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że oboje rodzice znajdują się w zbliżonej sytuacji faktycznej i w takiej samej sytuacji prawnej. Gwarancje ochrony praw rodzicielskich, zgodnie z którymi ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich, może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 48 ust. 2 Konstytucji) odnoszą się do obojga rodziców. Zdaniem wnioskodawcy sankcjonowana przez k.r.o. nierówność uprawnień matki i ojca w zakresie możliwości ustalania praw stanu cywilnego dziecka jest niezgodna z przywołanymi regulacjami konstytucyjnymi. Rzecznik uważa także, że wprowadzona w art. 77 k.r.o. nierówność narusza jednocześnie prawa dziecka, w związku z czym jest niezgodna z art. 72 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, zapewniającym ochronę praw dziecka.
Rozprawie będzie przewodniczyła Sędzia TK Ewa Łętowska, a sprawozdawcą będzie Prezes TK Marek Safjan.