Zasady ustalania granic gmin K 27/02
26 listopada 2002 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączony wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rady Miejskiej w Kostrzynie i Grupy Posłów w sprawie zgodności z Konstytucją przepisów dotyczących trybu tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia gmin.
Wnioskodawcy skarżą się na tryb, w jakim władza wykonawcza - bez względu na realne potrzeby jednostek samorządowych oraz na wymagane prawem opinie i konsultacje - arbitralnie podejmuje decyzje co do tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia gmin. W swoich wnioskach zwracają oni również uwagę na fakt, iż przy konstruowaniu swoich rozporządzeń Rada Ministrów całkowicie lekceważy wskazywane przez ustawę terminy.
Wniosek Rady Miejskiej w Kostrzynie, dotyczy < rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustalenia granic oraz zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin i miast. Prawodawca o dwa lata przesunął termin przyłączenia wsi Szumiłowo do Miasta Kostrzyna. Tym samym zlekceważono wyrażone zgodnie z prawem opinie i stanowiska zainteresowanych rad gmin i powiatów oraz wojewodów, a także pominięto przygotowania, podjęte w celu przygotowania przyłączenia. Zdaniem wnioskodawców rozporządzenie to - ogłoszone dzień przed wejściem w życie - zostało wydane bez zachowania 14-dniowej vacatio legis. W opinii wnioskodawcy powyższa sytuacja taka jest sprzeczna z art. 4 ust. 1 i ust. 2 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów zmieniających. Działanie takie łamie także konstytucyjne zasady: zaufania obywatela do państwa i stanowionego przezeń prawa oraz bezpieczeństwa prawnego, a zatem są niezgodne z art. 2 Konstytucji.
Przedmiotem skargi grupy posłów jest tryb ustalenia nowych granic powiatów krasnostawskiego i świdnickiego. Posłowie zaskarżyli Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie utworzenia, ustalenia granic i nazw powiatów oraz siedziby władz powiatu.Rozporządzenie to wykreśliło z rozporządzenia z dnia 31 maja 2001 r. przepis, na mocy którego gmina Fajsławice z dniem 1 stycznia 2002 r. miała zostać włączona do powiatu świdnickiego. Zaskarżone rozporządzenie opublikowane zostało w Dzienniku Ustaw z dnia 31 grudnia 2001 r., który ukazał się zresztą po tej dacie. Wnioskodawca twierdzi, że nadając rozporządzeniu moc wsteczną w stosunku do daty opublikowania, Rada Ministrów naruszyła art. 2 Konstytucji i wynikające zeń zasady niedziałania prawa wstecz oraz wymogu ustalenia odpowiedniego okresu dostosowawczego. Zdaniem wnioskodawców naruszono także przepisy ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, której art. 4 ust. 2 stanowi iż, "tylko w uzasadnionych przypadkach akty normatywne (...) mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż 14 dni".
Grupa posłów wskazuje również na fakt, iż wydając rozporządzenie bezpodstawnie pominięto przewidziany w ustawie o samorządzie powiatowym tryb dokonywania zmian w strukturze jednostek samorządu terytorialnego Nie zasięgnięto opinii rad powiatów i gminy, nie przeprowadzono konsultacji z mieszkańcami oraz nie spełniono wielu innych wymogów formalnych. Sytuacja taka narusza zagwarantowaną przez art. 165 ust. 2 Konstytucji samodzielność jednostek samorządu terytorialnego.
Skarga Rzecznika Praw Obywatelskich podsumowuje niejako obie powyżej opisanekwestie . Rzecznik generalnie zaskarża przepis art. 4 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, twierdząc, iż w sposób niekonstytucyjny wyznacza on Radzie Ministrów szczególną rolę w ustalaniu zmian w systemie administracyjnym kraju. Zdaniem wnioskodawcy, nadając Radzie Ministrów kompetencje do wkraczania w określanie systemu ustrojowego państwa, drastycznie ingeruje się w konstytucyjnie gwarantowaną autonomię gminy, jako podstawowej jednostki samorządu (art. 164 Konstytucji). Rzecznik - podobnie jak dwaj wyżej wspomniani wnioskodawcy - odwołuje się do zasady demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji). Uważa on, że upoważnienie Rady Ministrów do podejmowania bezwzględnie narzucających rozstrzygnięcie decyzji o istnieniu podstawowych jednostek samorządu terytorialnego drastycznie narusza konstytucyjną zasadę zaufania obywateli do państwa i tworzonego przezeń prawa.
Rozprawie będzie przewodniczyła Sędzia TK Teresa Dębowska-Romanowska, a sprawozdawcą będzie Sędzia TK Mirosław Wyrzykowski.