Prawo o zgromadzeniach. K 44/12
18 września 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski dwóch grup posłów na Sejm oraz Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące prawa o zgromadzeniach.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
I.
1) art. 7 ust. 1 ustawy z 5 lipca 1990 roku - Prawo o zgromadzeniach,
2) art. 13a powyższej ustawy
- z art. 2 oraz z art. 57 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
II.
1) art. 6 ust. 2b ustawy - Prawo o zgromadzeniach w brzmieniu nadanym ustawą z 14 września 2012 r. o zmianie ustawy - Prawo o zgromadzeniach,
2) art. 7 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 powyższej ustawy,
3) art. 7a powyższej ustawy,
4) art. 8 ust. 2 powyższej ustawy,
5) art. 9 ust. 1 powyższej ustawy,
6) art. 10 ust. 3 i 4 powyższej ustawy,
7) art. 12 ust. 2 powyższej ustawy,
8) art. 13a powyższej ustawy
- z art. 2, art. 32 i art. 57 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 11 i 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 roku, a także art. 21 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r.;
III.
1) art. 1 ust. 2 ustawy - Prawo o zgromadzeniach w części zawierającej zwrot „co najmniej 15 osób” z art. 57 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
2) art. 3 ust. 1 powyższej ustawy w zakresie, w jakim wyłącza prawo organizowania zgromadzenia przez osoby nieposiadające pełnej zdolności do czynności prawnych z art. 57 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji, art. 29 lit. a Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 roku oraz art. 15 Konwencji o Prawach Dziecka z 20 listopada 1989 roku;
3) art. 6 ust. 2b, art. 7a oraz art. 8 ust. 2 powyższej ustawy z art. 2, art. 57 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 78 konstytucji, a także z art. 11 oraz z art. 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
4) art. 9 ust. 1, 2 i 4 w związku z art. 7 ust. 1 powyższej ustawy z art. 78 w związku z art. 57 konstytucji oraz z art. 13 w związku z art. 11 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
5) art. 10 ust. 3 powyższej ustawy z art. 2 oraz art. 57 konstytucji.
Jak podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich, każdy może korzystać z wolności pokojowego gromadzenia się. Powołuje się przy tym na art. 1 ust. 1 prawa o zgromadzeniach, który to gwarantuje. Jednak w myśl art. 2 ww. ustawy, za zgromadzenie uznaje się zgrupowanie co najmniej 15 osób, zwołane w celu wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska. Ustawodawca postanowił zatem, że zgromadzenia mniej liczne nie tylko nie podlegają ochronie przewidzianej tą ustawą, to jeśli odbywają się w przestrzeni publicznej, w określonych sytuacjach mogą być uznane za wykroczenie. Zgodnie bowiem z art. 50 kodeksu wykroczeń, ten kto nie opuszcza zbiegowiska publicznego pomimo wezwania właściwego organu, podlega karze aresztu albo grzywny.
W ocenie RPO, samo branie udziału w zbiegowisku publicznym nie jest zakazane. Będzie ono natomiast wykroczeniem, jeżeli dana osoba nie opuści zbiegowiska mimo wezwania. Jak zauważa wnioskodawca, wykroczenie określone w art. 50 kodeksu wykroczeń ma charakter formalny. Wystarczy, że po stronie uczestnika zbiegowiska wystąpi zaniechanie, czyli nie zareaguje on na wezwanie do opuszczenia zbiegowiska, aby został ukarany.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że konstytucja zapewnia każdemu wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Nie określa jednak żadnych ograniczeń ilościowych w tym zakresie. Wprowadzone ustawą ograniczenie do grup liczących co najmniej 15 osób naruszać może istotę konstytucyjnej wolności.
Także art. 3 ust. 1 prawa o zgromadzeniach w zakresie, w jakim wyłącza prawo organizowania zgromadzenia przez osoby nieposiadające pełnej zdolności do czynności prawnych jest, według RPO, niezgodny nie tylko z konstytucją (art. 57 w związku z art. 31 ust. 3), ale i z art. 29 lit. a Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych oraz art. 15 Konwencji o Prawach Dziecka. Przepis zakwestionowanej ustawy uniemożliwia bowiem zorganizowanie zgromadzenia małoletnim, którzy nie ukończyli 18 roku życia oraz osobom całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnionym na podstawie orzeczenia sądowego. Takie ograniczenie nie jest konieczne.
Pierwsza z grup posłów zakwestionowała z kolei zmieniony art. 7 ust. 1 prawa o zgromadzeniach oraz nowy, dodany art. 13a, które – zdaniem wnioskodawców – stanowią poważne ograniczenie wolności zgromadzeń. Przepis art. 7 ust. 1 wymaga, aby organizator zgromadzenia zawiadomił organ gminy w taki sposób, aby wiadomość o zgromadzeniu dotarła tam nie później niż na 3 dni robocze a najwcześniej na 30 dni przed datą zgromadzenia. W ocenie wnioskodawców, wymóg zgłoszenia na 3 dni robocze przed planowanym zgromadzeniem nie jest niezbędny dla ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Dodany natomiast art. 13a wprowadził karę grzywny dla przewodniczącego zgromadzeniu, który umyślnie nie zażąda opuszczenia zgromadzenia przez osobę, która swoim zachowaniem narusza przepisy prawa o zgromadzeniach albo uniemożliwia lub usiłuje udaremnić zgromadzenie. Sankcja, zgodnie z art. 24 § 1 kodeksu wykroczeń, wynosi od 20 zł do 5000 zł.
Druga z grup posłów w swoim wniosku wskazała na ograniczenie wolności zgromadzeń poprzez uniemożliwienie wniesienia skutecznego środka odwoławczego od decyzji o zakazie zgromadzenia publicznego, doręczonej na 24 godziny przed datą zgromadzenia (art. 9 ust. 1 prawa o zgromadzeniach). Odwołanie to wnosi się do wojewody, co w praktyce może oznaczać, że otrzyma on odwołanie w planowanym terminie odbycia się zgromadzenia. Wojewoda ma kolejne 24 godziny na rozpatrzenie odwołania, organizator otrzyma więc jego decyzję dzień po planowanym zgromadzeniu. W ten sposób, jak zauważają wnioskodawcy, skarżący decyzję organu gminy zostali pozbawieni prawa do wniesienia skutecznego środka odwoławczego. Stanowi to rażące naruszenie art. 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Andrzej Wróbel, sprawozdawcą będzie sędzia TK Marek Zubik.