Jawność oświadczeń majątkowych sędziów i asesorów sądowych oraz obowiązek informowania o stanie majątkowym objętym małżeńską wspólnością majątkową K 2/23
27 listopada 2025 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący jawności oświadczeń majątkowych sędziów i asesorów sądowych oraz obowiązku informowania o stanie majątkowym objętym małżeńską wspólnością majątkową.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
I.
1) art. 87 § 6 i 6a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r., poz. 2072 ze zm.);
2) art. 106zg §1 w zw. z art. 87§ 6 i 6a ustawy, o której mowa w pkt 1;
3) art. 8 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych w zw. z art. 87 § 6 i 6a ustawy, o której mowa w pkt 1,
4) art. 28 § 5 i 5a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych;
5) art. 45 §1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie w zw. z art. 87 § 6 i 6a ustawy, o której mowa w pkt 1;
6) art. 14 ust. 7 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego,
- z art. 47 i art. 51 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 18 Konstytucji RP.
II.
1) art. 87 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych;
2) art. 106zg § 1 w zw. z art. 87 § 1 ustawy, o której mowa w pkt 1
3) art 8 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych w zw. z art. 87 § 1 ustawy wymienionej w pkt 1;
4) art. 28 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych;
5) art. 45 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym w zw. z art. 87 § 1 ustawy, o której mowa w pkt 1;
6) art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego,
w zakresie, w jakim nakładają obowiązek złożenia oświadczenia o stanie majątkowym objętym małżeńską wspólnością majątkową, są niezgodne
z art. 47 i art. 51 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 18 Konstytucji RP.
Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego (dalej: „Wnioskodawca” lub „Pierwsza Prezes SN”) wskazuje, że zakwestionowane przepisy naruszają: art. 47 Konstytucji (prawo do prywatności), art. 51 ust. 2 Konstytucji (autonomia informacyjna), art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności) oraz art. 18 Konstytucji (ochrona małżeństwa i rodziny).
Wnioskodawca zwraca uwagę, że obowiązek składania oświadczeń majątkowych przez sędziów został ukształtowany w Polsce już w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych z 2001 r. oraz w ustawach regulujących status sędziów sądów administracyjnych, wojskowych, a następnie SN i TK. Początkowo przyjęty model opierał się na zasadzie tajności: oświadczenia majątkowe były składane przełożonym i podlegały analizie przez uprawnione organy, takie jak prezes sądu czy Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA). Miały charakter dokumentów wewnętrznych, służących ocenie etycznej i dyscyplinarnej sędziego, a także zapobieganiu korupcji i nadużyciom.
Dopiero nowelizacja ustaw sądowych dokonana w 2016 r. wprowadziła zasadniczą zmianę paradygmatu jawności. Zasada tajności została zastąpiona zasadą powszechnej jawności. Od tego momentu oświadczenia majątkowe sędziów i asesorów, z wyjątkiem danych wrażliwych, zaczęły być publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP). W konsekwencji treść oświadczeń stała się dostępna w Internecie dla nieograniczonego kręgu odbiorców.
Wnioskodawca wskazuje, że taka regulacja prowadzi do drastycznej zmiany charakteru instytucji oświadczeń majątkowych. O ile wcześniej ich funkcją było umożliwienie organom państwa kontroli sytuacji majątkowej sędziego, o tyle po 2016 r. instytucja ta przekształciła się w instrument publicznej oceny życia prywatnego sędziego, narażając go i jego rodzinę na potencjalne ryzyka związane z ujawnieniem danych finansowych i majątkowych.
Wnioskodawca podkreśla, że Konstytucja przewiduje ochronę prywatności jednostki.
Art. 47 gwarantuje każdemu prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego, zaś art. 51 ust. 2 ustanawia zasadę autonomii informacyjnej, zakazując zobowiązywania kogokolwiek do ujawniania informacji dotyczących jego osoby inaczej niż na podstawie ustawy i tylko w zakresie koniecznym. Wnioskodawca zauważa, że publikacja oświadczeń w Internecie oznacza całkowitą utratę kontroli przez sędziego nad informacjami o jego sytuacji majątkowej, a zarazem ich udostępnienie w formie pozwalającej na nieograniczone wtórne wykorzystanie – zarówno przez media, jak i przez podmioty prywatne. Tak daleko idąca ingerencja, zdaniem Wnioskodawcy, nie znajduje oparcia w zasadzie proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Pierwsza Prezes SN zaakcentowała, że transparentność życia publicznego, choć stanowi wartość konstytucyjną, nie ma charakteru absolutnego. Art. 61 Konstytucji, który gwarantuje obywatelom prawo do informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, nie może być interpretowany w sposób prowadzący do nieograniczonego wglądu w sferę życia prywatnego sędziów i ich rodzin.
Kolejnym elementem zakwestionowanym przez Wnioskodawcę jest obowiązek ujawniania w oświadczeniach majątkowych składników majątku objętych wspólnością majątkową małżeńską. W ocenie Wnioskodawcy, takie rozwiązanie stanowi przerzucenie konstytucyjnych ciężarów na osoby niepełniące funkcji publicznych – współmałżonków sędziów. Oznacza ono w praktyce pozbawienie współmałżonka ochrony jego prywatności, mimo że nie pełni żadnej funkcji publicznej i nie podlega zasadzie jawności. Pierwsza Prezes SN wskazała, że art. 18 Konstytucji nakłada na ustawodawcę obowiązek ochrony rodziny i małżeństwa, a tymczasem wprowadzone przepisy mogą prowadzić do napięć w rodzinie sędziego, a nawet do stygmatyzacji współmałżonka jako osoby pozostającej pod przymusowym nadzorem publicznym.
Wnioskodawca ponadto zauważa, że ustawodawca nie przeprowadził rzetelnej analizy alternatywnych rozwiązań, które pozwalałyby osiągnąć cele transparentności w sposób mniej dolegliwy. Nie rozważono w szczególności utrzymania modelu tajności oświadczeń przy równoczesnym wzmocnieniu kompetencji organów kontrolnych, jak również możliwości częściowej jawności ograniczonej do niektórych kategorii danych.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Stanisław Piotrowicz - przewodniczący, wiceprezes TK Bartłomiej Sochański - sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Rafał Wojciechowski, sędzia TK Jarosław Wyrembak.