Brak możliwości zaskarżenia skargą kasacyjną postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania przed NSA, orzekającego po raz pierwszy w tym przedmiocie SK 26/17
Data: 15 V 2019 godz.: 15.08
15 maja 2019 r. o godz. 12:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej spółki akcyjnej dotyczącej braku możliwości zaskarżenia skargą kasacyjną postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania przed NSA, orzekającego po raz pierwszy w tym przedmiocie.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 173 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia skargą kasacyjną postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego, którym ten sąd, orzekając po raz pierwszy o tej sprawie, odrzuca skargę o wznowienie postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 oraz w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Skarżąca podnosiła, że brak środka odwoławczego od postanowienia NSA dotyczącego wznowienia postępowania w sprawie, w której NSA orzekł co do meritum, a zatem brak możliwości doprowadzenia do ponownego rozpoznania zasadności wznowienia, ogranicza w sposób nadmierny jej prawo do sądu, zamykając jej drogę dochodzenia naruszonych praw, dyskryminuje ją (w porównaniu do strony postępowania administracyjnego, która wniosła do wojewódzkiego sądu administracyjnego skargę o wznowienie od sprawy rozstrzygniętej orzeczeniem tego sądu, takiej stronie bowiem przysługuje skarga na odrzucenie skargi o wznowienie), narusza jej prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania. Trybunał Konstytucyjny nie podzielił jednak tych argumentów skarżącej. Wyrok w niniejszej sprawie kontynuuje linię orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym postępowanie w sprawie skargi o wznowienie postępowania ma charakter akcesoryjny w stosunku do postępowania głównego; rozstrzygając o wznowieniu sąd nie rozstrzyga więc odrębnej sprawy w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Z tego względu podmiotom postępowań prawnych nie przysługuje konstytucyjna gwarancja dostępu do wznowienia. Natomiast regulacja postępowania wznowieniowego, jeżeli ustawodawca zdecydował się je wprowadzić, podlega ocenie z punktu widzenia standardu jej rzetelności. Zob. w szczególności wyroki TK z: 20 kwietnia 2017 r., sygn. K 10/15; 12 stycznia 2010 r. sygn. SK 2/09; 31 marca 2009 r., sygn. SK 19/08; 27 marca 2007 r., sygn. SK 3/05.
Oceniając tę kwestię Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że prawomocność orzeczeń sądowych stanowi sama w sobie wartość konstytucyjną (tak wyroki TK z: 28 listopada 2006 r., sygn. SK 19/05; 24 października 2007 r., sygn. SK 7/06). Niezbędne jest więc staranne wyważenie proporcji pomiędzy realizacją zasady sprawiedliwości proceduralnej a potrzebą ochrony stabilności i pewności stanu prawnego. W postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w wypadku gdy skarga o wznowienie dotyczy sprawy rozstrzygniętej już merytorycznie przez NSA i rozpoznawana jest przez ten sąd, szczególna pozycja ustrojowa NSA podważa argumenty skarżącej oparte na odmiennej regulacji skargi o wznowienie rozpoznawanej przez NSA i wojewódzkie sądy administracyjne. Wątpliwe jest bowiem, czy zachodzi pełna zgodność sytuacji obu hipotetycznych podmiotów pod względem ich relewantnej cechy. Gdyby jednak nawet przyjąć, że ich sytuacja jest wystarczająco podobna, to ich odmienne potraktowanie może jednak być konstytucyjnie uzasadnione. Zróżnicowane traktowanie podmiotów wnoszących środki odwoławcze od postanowień o odmowie wznowienia postępowania wydanych przez sądy różnych instancji może być uznane za zgodne z zasadą równego traktowania, ponieważ nie jest arbitralne, zachowuje zasadę proporcjonalności i służy ochronie wartości konstytucyjnej, jaką jest stabilność prawomocnych orzeczeń (zob. np. wyroki TK z: 12 stycznia 2010 r., sygn. SK 2/09; 24 lutego 2009 r., sygn. SK 34/07, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 10). W niniejszej sprawie szczególna pozycja NSA w systemie sądów administracyjnych, jako zarazem sądu drugiej instancji i sądu najwyższego hierarchicznie, dodatkowo wzmacnia przekonanie Trybunału Konstytucyjnego o racjonalności przyjętego w art. 173 § 1 p.p.s.a. rozwiązania.
Zagadnienie zaskarżalności postanowień w kwestiach „wpadkowych” rozważane było przez Trybunał Konstytucyjny także na gruncie regulacji postępowania cywilnego nieprzewidującej środka zaskarżenia w wypadku wydania postanowienia w takiej kwestii przez sąd drugiej instancji (wyroki z: 21 lutego 2005 r., sygn. SK 62/03; 27 marca 2007 r., sygn. SK 3/05; 12 stycznia 2010 r., sygn. SK 2/09). W tych wypadkach Trybunał uznał za rozstrzygającą kwestę, czy brak środka zaskarżenia zamykał zarazem skarżącemu drogę do domagania się rozpoznania jego sprawy w drugiej instancji pod względem merytorycznym, a więc ograniczał jego dostęp do sądu. Ta przesłanka nie zachodzi jednak w sytuacji uregulowanej w zaskarżonym art. 173 § 1 p.p.s.a., gdyż skarga o wznowienie dotyczy sprawy już rozstrzygniętej merytorycznie w drugiej instancji.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Andrzej Zielonacki, sprawozdawcą był sędzia TK Stanisław Rymar.