Dochody jednostek samorządu terytorialnego; nowe zadania gminy K 24/14
Podmiot inicjujący postępowanie: Rada Miejska w Kożuchowie, Rada Gminy Kolsko, Rada Miejska w Nowej Soli, Rada Powiatu Nowosolskiego, Rada Miejska w Bytomiu Odrzańskim, Rada Gminy Siedlisko
Data: 24 II 2017 godz.: 15.26
28 lutego 2017 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski Rady Miejskiej w Kożuchowie, Rady Gminy Kolsko, Rady Miejskiej w Nowej Soli, Rady Powiatu Nowosolskiego, Rady Miejskiej w Bytomiu Odrzańskim oraz Rady Gminy Siedlisko dotyczące dochodów jednostek samorządu terytorialnego; nowe zadania gminy.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) art. 7 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy z 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z art. 2 i art. 167 ust. 1 i 4 w związku z art. 16 ust. 2 i art. 165 ust. 2 konstytucji oraz z art. 9 ust. 1, 2 i 4 w związku z art. 1 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego sporządzonej w Strasburgu dnia 15 października 1985 roku ( dalej również: EKSL) – w zakresie, w jakim nie uwzględnia mechanizmów kompensujących utracone dochody i koszty dodatkowych zadań jednostek samorządu terytorialnego;
2) art. 17 ust. 1, art. 77 ust. 1, art. 79 ust. 1 w związku z art. 10, art. 176 pkt 4 i 5 i art. 247 ust. 4 ustawy z 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z art. 2 i art. 167 ust. 1 i 4 w związku z art. 16 ust. 2 i art. 165 konstytucji oraz z art. 9 ust. 2 i 4 w związku z art. 1 EKSL – w zakresie, w jakim nakładają na gminę nowe zadania bez zapewnienia środków na ich realizację;
3) art. 11a ust. 5 ustawy z 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 9 ustawy z 16 września 2011 roku o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z art. 2 i art. 167 ust. 1 i 4 w związku z art. 16 ust. 2 i art. 165 konstytucji oraz art. 9 ust. 2 i 4 w związku z art. 1 EKSL – w zakresie, w jakim nakładają na gminę nowe zadania bez zapewnienia środków na ich realizację;
4) art. 16 ust. 1b ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu nadanym ustawą z 21 grudnia 2011 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z art. 2 i art. 167 ust. 1 i 4 w związku z art. 16 ust. 2 i art. 165 konstytucji oraz z art. 9 ust. 2 i 4 w związku z art. 1 EKSL – w zakresie, w jakim zwiększa obciążenia finansowe gmin bez zapewnienia środków kompensujących powstały w ten sposób uszczerbek;
5) art. 17 ust. 1 pkt 19 i 20 ustawy z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej w brzmieniu nadanym przez art. 20 ustawy z 23 stycznia 2009 roku o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w organizacji i podziale zadań administracji publicznej w województwie z art. 2 i art. 167 ust. 1 i 4 w związku z art. 16 ust. 2 i art. 165 konstytucji oraz art. 9 ust. 2 i 4 w związku z art. 1 EKSL – w zakresie, w jakim rozszerza zakres zadań własnych gmin bez zapewnienia środków kompensujących wynikające stąd dodatkowe wydatki;
6) art. 4 ust. 2 i 3 oraz art. 9 ust. 1 ustawy z 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z art. 2 i art. 167 ust. 1 i 4 w związku z art. 16 ust. 2 i art. 165 ust. 2 konstytucji oraz z art. 9 ust. 2 i 4 w związku z art. 1 EKSL – w zakresie, w jakim przewidują udział gminy we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych na poziomie nieadekwatnym do zakresu nałożonych na nią zadań.
W ocenie Rad: Miejskiej w Kożuchowie, Gminy Kolsko, Miejskiej w Nowej Soli, Miejskiej w Bytomiu Odrzańskim oraz Gminy Siedlisko, określone w art. 4 ust. 2 i 3 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego procentowe udziały gmin we wpływach podatkowych są nieadekwatne do zakresu zadań nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego, które reprezentują.
Art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zdaniem wszystkich wnioskodawców, narusza konstytucję, gdyż pominięto w jego treści mechanizmy kompensujące jednostkom samorządu terytorialnego koszty dodatkowych zadań oraz dochody utracone wskutek zmian legislacyjnych. Konsekwencją tego pominięcia jest sytuacja, w której jednostki samorządu terytorialnego nie są w stanie zapewnić efektywnego finansowania stale rozszerzanego przez ustawodawcę zakresu zadań własnych. Wzrost obciążeń finansowych samorządów doprowadził m.in. do istotnego zadłużenia podsektora samorządowego. Niewydolność finansowa samorządu – pogłębiana zdaniem wnioskodawców przez działania ustawodawcy - godzi z kolei w jego zdolność do samodzielnego i odpowiedzialnego wykonywania zadań publicznych, a więc w art. 16 ust. 2 i art. 165 ust. 2 konstytucji. Wykonywanie tych zadań przez jednostki samorządu terytorialnego we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność nie jest bowiem możliwe bez zapewnienia adekwatnych środków na ich realizację.
Ponadto art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 ustawy zdaniem wnioskodawców jest również niezgodny z konstytucyjną zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Wnioskodawcy wskazali, że potrzeby wspólnoty samorządowej nie są należycie zaspokajane wskutek braku środków na ich realizację. Ma to miejsce zarówno w odniesieniu do zadań nakładanych na nie w drodze ustawy, jak i do zadań samodzielnie kreowanych w ramach konkretnej społeczności lokalnej.
Brak mechanizmów kompensujących utracone dochody i koszty dodatkowych zadań jednostek samorządu terytorialnego, w ocenie wszystkich wnioskodawców, przesądza o niespełnieniu przez kwestionowane przepisy wymogów dotyczących zasad finansowych społeczności lokalnych przewidzianych w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego. Brak takich mechanizmów wnioskodawcy łączą z konkretnymi wydatkami na nowe, bądź zwiększone w porównaniu do dotychczasowych, zadania własne, nałożone na gminy i powiaty przez przepisy ustaw regulujących poszczególne sfery stosunków społecznych (np. rodzina i piecza zastępcza, ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczna i inne).
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Piotr Pszczółkowski, sprawozdawcą będzie sędzia TK Leon Kieres.