Komunikat po Drukuj

Stosunek państwa do Kościoła Katolickiego; Komisja Majątkowa. K 3/09

Brak wytycznych w ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego dotyczących treści rozporządzenia jest niezgodny z konstytucją.

31 stycznia, 18 maja, 8 czerwca  2011 roku (pełny skład) Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał wniosek Grupy posłów na Sejm dotyczący Komisji Majątkowej.

W wyroku z 8 czerwca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że 
- art. 63 ust. 9 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego jest niezgodny z art. 92 ust. 1 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 216 ust. 2 konstytucji.
- art. 70a ust. 1 i 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego jest zgodny z art. 25 ust. 1 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 25 ust. 2 konstytucji.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Zdania odrębne zgłosili sędziowie TK: Adam Jamróz, Marek Kotlinowski, Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz.

Nowelizacja z 16 grudnia 2010 r. doprowadziła do formalnego uchylenia określonych przepisów ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, w tym art. 62 oraz art. 63 ust. 8 ustawy. Wobec tego Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w tym zakresie ze względu na utratę mocy obowiązującej przepisów i brak konieczności orzekania z uwagi na ochronę konstytucyjnych wolności i praw.

Rozpatrując zagadnienia merytoryczne, Trybunał stwierdził, że art. 63 ust. 9 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego spełnia wymóg podmiotowy i przedmiotowy dotyczący wydania rozporządzenia.

Trybunał Konstytucyjny w delegacji ustawowej z art. 63 ust. 9 ustawy nie znalazł wytycznych dotyczących treści rozporządzenia.  Z całokształtu regulacji ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego nie da się również wywieść wskazówek, w jaki sposób uregulować treść rozporządzenia. Samo stwierdzenie, że Rada Ministrów określi mienie, które może podlegać postępowaniu regulacyjnemu nie przesądza o tym, jakimi kryteriami powinna  się kierować, przy określaniu nieruchomości zamiennych w postępowaniu regulacyjnym.

Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że nakaz zamieszczenia wszystkich zasadniczych elementów regulacji prawnej bezpośrednio w ustawie, jest połączony z zakazem regulowania ich w rozporządzeniu, jako akcie podustawowym. Dotyczy to przede wszystkim materii odnoszącej się do praw i wolności jednostki lub do władczych form działania władzy publicznej wobec obywateli.

Trybunał wskazał, że możliwość przyznania nieruchomości zamiennej w postępowaniu regulacyjnym wynika bezpośrednio z ustawy (art. 63 ust. 1 pkt 2 ustawy). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1990 r. w sprawie wyłączenia nieruchomości zamiennych lub nakładania obowiązku zapłaty odszkodowania na rzecz kościelnych osób prawnych uszczegóławia ustawę. To, że prawodawca nie miał żadnych kryteriów w postaci wytycznych, które wskazałyby mu kierunki rozwiązań powoduje, że jego swoboda w tworzeniu rozporządzenia jest za szeroka. Przepis upoważniający do wydania rozporządzenia nie spełnia wymogów konstytucyjnych, przez co możliwe stało się uregulowanie zasadniczej - z punktu widzenia istoty postępowania regulacyjnego - kwestii w rozporządzeniu.

Rada Ministrów uzyskała możliwość uregulowania kwestii istotnej z punktu widzenia ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, która powinna znajdować się w samej ustawie, a nie w akcie wykonawczym.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 70a ust. 1-2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego miał na celu rekompensatę szkód wynikających ze zmiany granic Rzeczypospolitej. Znaczna część nieruchomości kościelnych osób prawnych po II wojnie światowej pozostała poza granicą Polski.

Zasada równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych nie zakłada identycznego traktowania wszystkich związków wyznaniowych. Stanowi gwarancję, że organy władzy publicznej stworzą ramy prawne, które umożliwią realizację równouprawnienia, w zależności od właściwości i cech poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych.

Zróżnicowania prawne mogą wynikać z różnic faktycznych pomiędzy kościołami i związkami wyznaniowymi. Zasada równouprawnienia nie tworzy ekspektatywy uzyskania równości faktycznej. W ocenie Trybunału tam, gdzie istnieją różnice między kościołami i związkami wyznaniowymi, podmioty te należy potraktować w sposób odmienny.

Między kościołami i związkami wyznaniowymi mogą zachodzić różnice wynikające ze zróżnicowania faktycznej liczby wyznawców i stopnia ugruntowania poszczególnych wspólnot w dziejach państwa.

Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że zarzut nierównego traktowania kościołów i związków wyznaniowych w odniesieniu do nieruchomości na Ziemiach Zachodnich i Północnych był przedmiotem rozważań w wyroku TK o sygn. K 13/02. Trybunał uznał wówczas, że regulacja prawna zapewnia równą ochronę praw majątkowych wszystkich kościołów i związków wyznaniowych.

Obecnie, żadna z ustaw regulujących sprawy majątkowe kościołów i związków wyznaniowych nie przewiduje możliwości przywrócenia kościołom własności upaństwowionych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Prawo dopuszcza natomiast uzyskanie praw właścicielskich na tych terenach w formie przekazania własności nieruchomości lub ich części, gdy przekazanie to ma służyć określonym celom (sprawowanie kultu religijnego, prowadzenie działalności oświatowo - wychowawczej, charytatywno - opiekuńczej, utworzenie lub powiększenie gospodarstwa rolnego kościelnej osoby prawnej).

Trybunał Konstytucyjny wskazał, że nie jest prawdziwe stwierdzenie, że Kościół Katolicki jest jedynym podmiotem, który uzyskał możliwość nabycia własności na Ziemiach Zachodnich i Północnych.

Trybunał zaznaczył, że rozwiązania ustaw o stosunkach między Państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi, nie regulują w sposób jednolity dla wszystkich kościołów i związków wyznaniowych materii uzyskiwania własności na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Stan taki nie jest jednak równoznaczny z naruszeniem zasady równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że ustawy regulujące status poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych uchwalane były na podstawie porozumień zawieranych przez reprezentantów Rady Ministrów z ich przedstawicielami. Wyrażają one kompromis między roszczeniami kościołów i związków wyznaniowych a możliwościami naprawienia przez Państwo wyrządzonych szkód. Ustawodawca tworząc ustawy wyznaniowe, uwzględniał uwarunkowania historyczne, liczebność, strukturę i zakres działalności poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych.

Należy wskazać, że niektórym innym kościołom i związkom wyznaniowym prawodawca zapewnił także możliwość uzyskiwania nieruchomości rolnych Skarbu Państwa. Przyznają to sami wnioskodawcy. Odmienności w procedurach i kryteriach przyznawania tych nieruchomości wynikają ze specyfiki danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. Takie zróżnicowanie mieści się w zakresie art. 25 konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 70a ust. 1-2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego jest zgodny z zasadą równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych.

W ocenie Trybunału argument, że przyznawanie nieruchomości przez ustawodawcę jest działaniem naruszającym zasadę bezstronności państwa w sprawach religijnych i ma wpływ na szerzenie kultu nie znajduje uzasadnienia. Nie istnieje bliski związek przyczynowy między obrotem nieruchomościami i treścią art. 70aust. 1-2 ustawy, a wpływem państwa na kształtowanie światopoglądu. Zarzut jest nieadekwatny do przedstawionego wzorca kontroli.

Trybunał Konstytucyjny, wobec uchylenia przez ustawę z 16 grudnia 2010 r.  określonych przepisów ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, a także wobec cofnięcia części wniosku oraz ze stanowiska wnioskodawcy na rozprawie umorzył postępowanie w zakresie, jaki wynika z uchylenia określonych przepisów (art. 62 i art. 63 ust. 8) oraz z cofnięcia wniosku (art. 61. ust. 1- 3).

Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, a sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.