Stosunek państwa do Kościoła Katolickiego; Komisja Majątkowa. K 3/09
31 stycznia 2011 roku o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Grupy posłów na Sejm dotyczący Komisji Majątkowej.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
- art. 61 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z art. 32 ust. 1 i ust. 2 konstytucji;
- art. 61 ust. 1 i ust. 2 powyższej ustawy z art. 64 ust. 1 i ust. 2 konstytucji, gwarantującym każdemu w szczególności prawo do własności i innych praw majątkowych oraz ich równą dla wszystkich ochronę prawną;
- art. 61 ust. 2 powyższej ustawy z art. 2 konstytucji;
- art. 62 powyższej ustawy z art. 45 ust.1, art. 175 konstytucji oraz z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 roku (zwanej dalej Konwencją) gwarantującym prawo do rzetelnego procesu sądowego w sprawach cywilnych;
- art. 63 ust. 8 powyższej ustawy z art. 77 ust. 2 konstytucji oraz z art. 13 Konwencji, gwarantującym prawo do skutecznego środka odwoławczego;
- art. 63 ust. 9 powyższej ustawy zz art. 31 ust. 3, art. 92 ust. 1, art. 165 ust. 1 i ust 2, art 216 ust. 2 konstytucji;
- art. 70a ust 1 i ust 2 powyższej ustawy z art. 25 ust. 1, art. 25 ust. 2 konstytucji;
- art. 63 ust. 9 powyższej ustawy z art. 1 Protokołu 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Zdaniem wnioskodawcy art. 61 ust. 1 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości wszystkich wobec prawa, z prawem do równego traktowania przez władze publiczne oraz zakazem dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. Przepis stanowi prawną podstawę dla reprywatyzacji nieruchomego majątku kościoła katolickiego. W odniesieniu do pewnych kategorii nieruchomości określonych w art. 61 ust. 2 pkt. 1 i 2 ustawy z 17 maja 1989 r. reprywatyzacja nie została ograniczona kryterium czasu pozbawienia własności lub posiadania nieruchomości. Komisja Majątkowa może przyznać kościelnym osobom prawnym nieruchomości odebrane nie tylko przez władze zaborcze, ale nawet przez polskich monarchów. Ustawodawca nie stworzył takich możliwości odzyskania własności nieruchomości przejętych przez państwo na podstawie różnych aktów prawnych żadnym innym podmiotom. W sprawach reprywatyzacji ustawodawca dyskryminuje podmioty nie będące kościołami i innymi związkami wyznaniowymi, względnie ich osobami prawnymi.
Art. 61 ust. 3 ustawy z 17 maja 1989 r. przewiduje odpowiednie zastosowanie art. 63 ust. 1 tej ustawy do nieruchomości objętych dekretem z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy, z tym że przedmiotem postępowania regulacyjnego jest ustanowienie użytkowania wieczystego. Problem tzw. gruntów warszawskich nie został dotychczas rozwiązany w drodze ustawodawczej w sposób kompleksowy. Art. 61 ust. 1 ustawy stanowi prawną podstawę cofnięcia skutków prawnych niektórych legalnych aktów nacjonalizacji dokonanych po 1944 r. Równocześnie jednak np. art. 60 ust 1 pkt. 2 i 3 legalizuje stany faktyczne niezgodne z obowiązującym prawem przed wejściem w życie tej ustawy. Ustawodawca w ogóle nie przewidział obowiązku zwrotu na rzecz Skarbu Państwa, podstawowych jednostek organizacyjnych oraz gmin - nakładów poniesionych na utrzymanie nieruchomości podlegających przekazaniu. Nie wykazał więc należytej troski o własność państwową, dyskryminując ją w porównaniu z własnością kościelną.
Art. 62 ustawy z 17 maja 1989 r. , który ustanawia Komisję Majątkową, określa zakres jej kompetencji oraz ogólne zasady funkcjonowania jest niezgodny z art. 45 konstytucji. Komisja jest organem ustanowionym dla prowadzenia tzw. postępowania regulacyjnego, którego przedmiotem jest przywrócenie kościelnym osobom prawnym Kościoła Katolickiego upaństwowionych nieruchomości lub ich części. Orzeka o roszczeniach zgłoszonych przez kościelne osoby prawne. Rozstrzygając sprawę jest władna przywrócić własność nieruchomości, gdyby to było niemożliwe, przyznać nieruchomość zamienną, a gdyby i to okazało się niemożliwe - odszkodowanie. W trakcie postępowania regulacyjnego może dokonać zmiany granic nieruchomości, ustanowić lub znieść służebność gruntową. Takie postępowanie może prowadzić do ograniczenia prawa własności i innych praw majątkowych jednostek samorządu terytorialnego. Zdaniem wnioskodawcy działalność komisji majątkowej nosi wyraźnie znamiona wymiaru sprawiedliwości. Stroną w postępowaniu regulacyjnym są zwłaszcza kościelne osoby prawne składające wnioski rewindykacyjne. Natomiast komisja podejmuje rozstrzygnięcia dotyczące praw o charakterze cywilnoprawnym, np. o przyznanie lub przywrócenie własności. Od jej orzeczeń nie przysługuje odwołanie. Jest to niezgodne z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości (art. 175 konstytucji).
Art. 63 ust. 8 ustawy jest niezgodny z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który stanowi, że każdy czyje prawa i wolności zostały naruszone ma prawo do skutecznego środka odwoławczego, także wtedy gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące funkcje urzędowe.
Art. 63. ust. 9 ustawy z 17 maja 1989 r. stanowiący, że Rada ministrów w drodze rozporządzenia określi w szczególności, z mienia których państwowych jednostek organizacyjnych lub mienia komunalnego może być wyłączona nieruchomość w celu przekazania jej jako nieruchomość zamienną jest niezgodny z konstytucją. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być bowiem ustanawiane tylko w ustawie. Jest także niezgodny z art. 92 konstytucji formułującym m.in. wymogi dotyczące treści upoważnienia do wydania rozporządzenia. Jednym z nich jest konieczność zamieszczenia w ustawie wytycznych dotyczących rozporządzenia. Przepis ten jest również niezgodny m.in. z art. 216 ust. 1 konstytucji, ponieważ przekazuje Radzie Ministrów uregulowanie w formie rozporządzenia istotnego aspektu zbywania nieruchomości Skarbu Państwa oraz innych państwowych osób prawnych w ramach postępowania regulacyjnego.
Art. 70 a ust. 1 i 2 ustawy z 17 maja 1989 r. przewiduje możliwość nieodpłatnego przekazania na własność osobom prawnym kościoła katolickiego gruntów znajdujących się w zasobach Państwowego Funduszu Ziemi albo w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa. Kościół katolicki jest zatem uprzywilejowany w porównaniu do innych wspólnot religijnych światopoglądowych i filozoficznych, co jest niezgodne z art. 25 konstytucji.
Zdaniem wnioskodawcy unormowanie istotnych zagadnień z zakresu problematyki kościoła katolickiego nie odpowiada standardom określonym w konstytucji.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Wojciech Hermeliński, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Mirosław Granat.