Komunikat po Drukuj

Instytucjonalne usytuowanie urzędu asesora w polskim wymiarze sprawiedliwości SK 7/06

24 października o godz. 9. 30 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał połączone skargi konstytucyjne Józefa W. i AD Drągowski S.A. dotyczące usytuowania urzędu asesora w polskim wymiarze sprawiedliwości..

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 135 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. 
Przepis traci moc obowiązującą z upływem 18 (osiemnastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw 
(link do sentencji w całości pod komunikatem).

Przepis poddany kontroli Trybunału Konstytucyjnego przewiduje uprawnienia Ministra Sprawiedliwości do powierzenia asesorowi sądowemu pełnienia czynności sędziowskich. Zastrzeżenia co do konstytucyjności dotyczyły możliwości powierzenia czynności orzekania asesorom, jako podmiotom ustrojowo nieodpowiadającym wymaganiom stawianym sędziom i nieposiadającym stosownych gwarancji niezależności.

Trybunał Konstytucyjny, rozwijając i uzupełniając dotychczasową linię orzeczniczą, stwierdził, że konstytucyjne prawo do sądu, wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji, obejmuje nie tylko prawo do uruchomienia postępowania sądowego, prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości, jawności i dwuinstancyjności oraz prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia, ale także prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy. Z zastrzeżeniem szczególnych przepisów konstytucyjnych, powierzających rozpoznawanie określonych spraw trybunałom, wszelkie sprawy w rozumieniu art. 45 Konstytucji powinny być rozpatrywane przez sądy wymienione w Konstytucji. Jednocześnie sądy te muszą spełniać wymogi: właściwości, niezależności, bezstronności i niezawisłości.

Dokonując oceny zgodności treści kwestionowanej regulacji z powołanym wzorcem konstytucyjnym, Trybunał Konstytucyjny wziął przede wszystkim pod uwagę, że ustawodawca bardzo szeroko ujął w art. 135 § 1 prawa o ustroju sądów powszechnych kwestię upoważnienia. W przepisach prawa o ustroju sądów powszechnych nie ma gwarancji wykorzystywania tej możliwości tylko w nadzwyczajnych sytuacjach w celu konstytucyjnie legitymowanym, służącym w istocie do lepszej realizacji prawa dostępu do sądu. Ponadto w przepisach ustawy nie ma zastrzeżeń ilościowych, które ograniczałyby liczebność lub ułamkowy udział asesorów w określonym sądzie. Może to prowadzić do sytuacji, w której większość osób orzekających w danym wydziale lub sądzie będą stanowić asesorzy.Ponadto regulacja statusu asesora nie przewiduje minimalnego okresu, na który zatrudnia się daną osobę, ani minimalnego okresu powierzenia jej funkcji sędziowskich. Obowiązująca regulacja, zakładająca swobodę ministra i kolegium sądu okręgowego przynajmniej, jeśli chodzi o pierwsze powierzenie czynności (przy przedłużeniu sytuacja wygląda inaczej), oznacza jednostronne uzależnienie statusu zawodowego asesora od tych organów.

Trybunał Konstytucyjny zwrócił też uwagę, że procedura powierzania asesorom pełnienia czynności sędziowskich nie podlega żadnej kontroli ze strony Krajowej Rady Sądownictwa. Eliminacja udziału KRS w procedurze powierzania asesorowi czynności sędziowskich stanowi więc istotny wyłom w konstytucyjnym modelu powierzania władzy sędziowskiej.

Zdaniem Trybunału ważnym argumentem przemawiającym za niezgodnością z Konstytucją powierzenia asesorowi wykonywania czynności sędziowskich jest dopuszczalność jego odwołania. Obowiązująca regulacja nie zawiera po pierwsze zastrzeżenia, iż zwolnienie asesora (przynajmniej takiego, któremu powierzono pełnienie czynności sędziowskich) możliwe jest tylko na zasadzie wyjątku od reguły. Po drugie, w ustawie nie ma dokładnie określonych okoliczności faktycznych stanowiących uzasadnienie odwołania z funkcji. Po trzecie, o zwolnieniu nie decyduje sąd, ale Minister Sprawiedliwości. Oznacza to, iż niezależnie od tego, czy zwolnienie z funkcji asesora podlega kontroli sądowej, nie są spełnione istotne warunki niezależności od organów pozasądowych wynikające z Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny stwierdzając niezgodność z Konstytucją art. 135 § 1 prawa o ustroju sądów powszechnych musiał wziąć pod uwagę praktyczne skutki wyroku. Wynika to przede wszystkim z jego funkcji stróża Konstytucji i jednego z najwyższych konstytucyjnych organów państwa. Orzekając o zgodności aktów normatywnych z konstytucją Trybunał powinien zatem uwzględniać również i to, aby stan prawny, który powstanie po ogłoszeniu jego orzeczeniu, nie stanowił sam w sobie lub w istniejącej konkretnej sytuacji faktycznej naruszenia Konstytucji albo nie prowadził w konsekwencji do takich naruszeń.

Stwierdzenie niekonstytucyjności art. 135 § 1 oznacza, że Minister Sprawiedliwości traci kompetencj e do powierzania asesorom wykonywania czynności sądowych. Asesorzy, którym Minister Sprawiedliwości powierzył wykonywanie czynności sądowych utracą kompetencj e do wykonywania tych czynności. Sprawy zawisłe przed sądami rejonowymi nie będą mogły być rozpoznawane z udziałem asesorów i muszą zostać przejęte przez obecnie zatrudnionych sędziów. Istotne zmniejszenie liczby osób orzekających to - biorąc pod uwagę obecny stan wymiaru sprawiedliwości w Polsce - czynnik, który poważnie utrudni sprawne działanie sądów. W rezultacie może to doprowadzić do znacznego wydłużenia się czasu prowadzenia postępowań sądowych. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego przedstawione konsekwencje wyroku powodują, że natychmiastowe wejści e w życie wyroku prowadziłoby do poważnego naruszenia Konstytucji.

W niniejszym wyroku niekonstytucyjność dotyczy przepisów ustrojowych. Były one wykorzystywane przy wydawaniu rozstrzygnięć, niezależnie od ich przedmiotu, w których wydaniu uczestniczyli asesorzy. W takiej sytuacji, związek między konkretnym rozstrzygnięciem a niekonstytucyjną normą jest dużo luźniejszy, niż w wypadku niekonstytucyjności przepisu materialnoprawnego lub proceduralnego, wykorzystanego w indywidualnej sprawie. Charakter tego związku uzasadniać może aprobatę dla zainicjowania kontroli konstytucyjności w trybie skargi konstytucyjnej, ponieważ w takim wypadku przepis ustrojowy, dotyczący tego komu może przysługiwać władza sądzenia, jest objęty pojęciem podstawy orzekania. Zdaniem Trybunału nie jest jednak możliwe, aby związek między niekonstytucyjnym przepisem ustrojowym (jak na tle niniejszej sprawy) a ostatecznym rozstrzygnięciem, uzasadniał wzruszenie indywidualnego rozstrzygnięcia w trybie art. 190 ust. 4 Konstytucji. Niekonstytucyjność standardu w odniesieniu do tego, komu można powierzyć sądzenie, nie musi bowiem przesądzać o niekonstytucyjności treści rozstrzygnięcia lub zastosowanej procedury jego wydawania. Zaś wartości związane z cechą prawomocności przemawiają za ochroną takich orzeczeń.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Jerzy Stępień, sprawozdawcą był wiceprezes TK Janusz Niemcewicz, a współsprawozdawcą sędzia TK Ewa Łętowska.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.