Zwolnienie od opłat sądowych P 4/04
7 września 2004 r. o godz. 10.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Okręgowego w Krakowie w sprawie zgodności z Konstytucją oraz prawem międzynarodowym art. 6261 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego, dotyczącego możliwości zwolnienia z kosztów sądowych w postępowaniu wieczystoksięgowym.
Przepisy regulujące postępowanie wieczystoksięgowe nakładają na właściciela nieruchomości obowiązek niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej. Skutkiem opieszałości uprawnionego jest odpowiedzialność odszkodowawcza oraz sankcja o charakterze karnym. Obywatele, którzy ze względów finansowych nie mają możliwości wywiązania się z obowiązków nałożonych na nich przepisami prawa, mogą ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych.
W postępowaniu cywilnym zwolnienia od kosztów sądowych może domagać się każdy, kto nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny (art. 113 Kodeksu cywilnego). W postępowaniu wieczystoksięgowym możliwość ta została jednak mocno ograniczona. Zgodnie z art. 6261 § 4 Kodeksu cywilnego, w postępowaniu tym nie znajduje zastosowania regulacja z art. 113 K.c. Obywatele mogą być zwolnieni od opłat sądowych tylko w dwóch przypadkach. Po pierwsze, gdy są one wnoszone od środków zaskarżenia. Po drugie, jeśli nieruchomość została uzyskana wskutek czynności prawnej dokonanej w formie notarialnej, a wnioskodawca został w całości zwolniony od opłaty za wynagrodzenie notariusza. Nie jest natomiast możliwe zwolnienie od opłaty za wniosek wszczynający postępowanie przed sądem.
Do Sądu w Krakowie wpłynął wniosek o ujawnienie w księgach wieczystych postanowienia spadkowego. Ze względu na nieuiszczenie opłaty sądowej wniosek został zwrócony wnioskodawcy, który został dodatkowo ukarany grzywną. Tadeusz S. wniósł o umorzenie nałożonej grzywny i zwolnienie go od kosztów sądowych z tytułu wpisu prawa własności w księgach wieczystych, ze względu na bardzo złą sytuację finansową i osobistą. W świetle opisanego powyżej stanu prawnego Sąd musiał jednak odrzucić wniosek bez merytorycznego rozpoznania.
Zdaniem Sądu pytającego art. 6261 § 4 Kodeksu cywilnego narusza zasadę równości obywateli wobec prawa, wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Kwestionowany przepis dzieli uczestników postępowania wieczystoksięgowego na dwie kategorie - tych, którzy nabyli prawo w drodze czynności prawnej przed notariuszem i tych, którzy nabyli to prawo w drodze innego zdarzenia prawnego - np. w drodze dziedziczenia. W opinii Sądu podział taki jest arbitralny i nieuzasadniony. Na gruncie postępowania cywilnego podjęcie jakichkolwiek czynności sądowych uwarunkowane jest uiszczeniem opłaty sądowej. W przypadku osób, które nie są w stanie ponieść kosztów sądowych, ograniczenie możliwości ubiegania się o zwolnienie od kosztów jest w praktyce równoznaczne z zamknięciem prawa do sądu. Zatem przepis wyłączający uprawnienie do ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych narusza konstytucyjną gwarancję prawa do sądu (art. 45 ust. 2 Konstytucji) oraz prawo do sądu sformułowane w art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Jerzy Ciemniewski, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Ewa Łętowska.