Trybunał Konstytucyjny

Adres: 00-918 Warszawa, al. Szucha 12 a
prasainfo@trybunal.gov.pl tel: +22 657-45-15

Biuletyn Informacji Publicznej
Transmisja

Kasy chorych; składki na ubezpieczenie zdrowotne K 14/03

Data: 18 XII 2003 godz.: 0.00

Na rozprawie w dniach 18 grudnia 2003r. oraz 7 stycznia 2004r. Trybunał Konstytucyjny, w pełnym składzie, rozpoznał wniosek grupy posłów na Sejm w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (ustawa o NFZ).

Trybunał orzekł, że podstawowe przepisy ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, dotyczące organizacji i zasad działania Narodowego Funduszu Zdrowia, zasad zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych, organizacji udzielania świadczeń zdrowotnych, gospodarki finansowej oraz zasad nadzoru i kontroli wykonywania zadań Narodowego Funduszu Zdrowia, są niezgodne z Konstytucją.

Orzeczenie niekonstytucyjności obejmuje zatem art. 36 ust. 1 oraz inne, nierozerwalnie z nim związane przepisy ustawy o NFZ, współtworzące kwestionowaną regulację modelu ochrony zdrowia.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zespół norm zawartych w ustawie o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, kształtujących kompetencje, prawne instrumenty działania oraz status prawny NFZ, tworzy system dysfunkcjonalny w stopniu uniemożliwiającym rzetelne i sprawne realizowanie konstytucyjnie określonych zadań państwa w sferze ochrony zdrowia. Przywrócenie ładu prawnego poprzez ewentualną cząstkową nowelizację tej ustawy nie jest możliwe. Z art. 68 ust. 1 Konstytucji wywieść można ciążący na władzach publicznych obowiązek stworzenia instytucjonalnych gwarancji realizacji prawa do ochrony zdrowia oraz prowadzenia właściwej polityki zdrowotnej. Do gwarancji instytucjonalnych należy przede wszystkim obowiązek stworzenia i nadzorowania systemu opieki zdrowotnej. System ten - jako całość - powinien przede wszystkim być spójny, przejrzysty i efektywny. Niestety, zaskarżona ustawa w żadnej mierze tego wymogu nie spełnia.

Podstawowym zarzutem, jaki sformułowano pod adresem ustawy o NFZ jest brak rzeczywistej realizacji norm konstytucyjnych. Z art. 68 ust.1 Konstytucji można i należy wywodzić ciążący na władzach publicznych obowiązek stworzenia instytucjonalnych gwarancji realizacji prawa do ochrony zdrowia oraz prowadzenia właściwej polityki zdrowotnej. Instytucjonalne gwarancje ochrony zdrowia to przede wszystkim obowiązek stworzenia (i nadzorowania) systemuopieki zdrowotnej. Norma art. 68 ust.1 Konstytucji nie przesądza konstrukcji tego systemu jako całości ani jego poszczególnych elementów: charakteru prawnego źródeł finansowania świadczeń zdrowotnych, charakteru i struktury płatnika (płatników) tych świadczeń czy też struktury własnościowej świadczeniodawców. Pewne ograniczenia swobody ustawodawcy w tym zakresie mogą jednak wynikać z innych konstytucyjnych zasad i wartości. Z konieczności rzeczywistego zapewnienia przez władze publiczne warunków realizacji prawa do ochrony zdrowia, które nie może być traktowane jako uprawnienie iluzoryczne, czysto "potencjalne", wynika bowiem wymaganie, iż system ten - jako całość - musi być efektywny.

Trybunał wskazał, że przyjęte rozwiązania legislacyjne nie doprowadziły do realnej poprawy sytuacji jednostek w zakresie ochrony zdrowia. Ustawa o NFZ nie realizuje wymagań art. 68 ust. 2 zd. 2 Konstytucji. Ubezpieczony odprowadzający tzw. składkę zdrowotną nie wie, do jakiego typu świadczeń zdrowotnych ma prawo. Ustawa nie określa bowiem ani koszyka świadczeń gwarantowanych, ani świadczeń ponadstandardowych, finansowanych ze środków własnych pacjenta, ani nawet jednoznacznych kryteriów formalnych, według których następować będzie konkretne ustalanie zakresu należnych pacjentowi świadczeń w ramach odpowiedniej, ustalonej w ustawie, procedury. Narusza to wymóg ustawowego określenia zakresu świadczeń finansowanych ze środków publicznych (art. 68 ust. 2 zd. 2 Konstytucji). Niedookreśloność i wieloznaczność podstawowych pojęć używanych w ustawie (np. świadczenia ponadstandardowe), stanowi także złamanie zasady przyzwoitej legislacji (art. 2 Konstytucji).

Trybunał podkreślił, że przyjęta w art. 36 ust. 1, a rozwinięta w innych przepisach zaskarżonej ustawy, konstrukcja systemu organizacji i finansowania świadczeń zdrowotnych nie realizuje koniecznych - w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego - wymagań w zakresie zapewnienia należytej kontroli i nadzoru nad gospodarowaniem środkami publicznymi, co wiąże się także z brakiem zagwarantowania stosownych procedur egzekwowania odpowiedzialności organów państwa za realizację powierzonych im w tej sferze zadań publicznych. Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje zadania w zakresie ochrony zdrowia, finansowane ze środków publicznych gromadzonych według formuły typowej dla innych danin publicznych, np. podatków. Trybunał wskazał jednak, że ani organy władzy publicznej (minister zdrowia, Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów) ani organy założycielskie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej ani też ubezpieczeni, nie mają prawnych instrumentów umożliwiających należytą egzekucję obowiązków wynikających z Konstytucji. Rozwiązanie to narusza nakaz sformułowany w art. 68 ust. 2 Konstytucji. Jest także niezgodne z wymogiem wynikającym z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) w zakresie gwarantowania podmiotom gromadzącym środki publiczne należytej kontroli nad ich wydatkowaniem. Ustawodawca nie może bowiem pozbawić obywateli wpływu na działalność jednostki organizacyjnej, która ma zabezpieczać możliwość realizowania ich fundamentalnych praw. Nadto prawodawca tworząc specyficzny fundusz celowy, jakim jest NFZ, ograniczył, czy wręcz wyeliminował kontrolę organów władzy prawodawczej nad istotnym zasobem środków publicznych. Regulację ustawową w zakresie kontroli i nadzoru nad Narodowym Funduszem Zdrowia cechuje brak spójności oraz niekonsekwencja. Tam gdzie ustawodawca jakiemuś organowi powierza kompetencje związane z ochroną zdrowia, stwarza jednocześnie taki normatywny układ odniesienia, który faktycznie wyklucza pełną jego odpowiedzialność w tym zakresie. Dotyczy to nawet kompetencji ministra właściwego w sprawach ochrony zdrowia. Mimo, że ponosi on polityczną i konstytucyjną odpowiedzialność związaną z realizowaniem zadań określonych w art.68 ust.2 Konstytucji, to faktycznie pozbawiony został skutecznych środków nadzoru. Z drugiej zaś strony zwraca uwagę relatywnie duża władza tego organu w zakresie ustalania planu finansowego i kształtowania różnych czynników wpływających na wielkość wydatków finansowych ponoszonych przez NFZ (ceny leków , rejestracja leków, ustalanie listy leków refundowanych). Minister ma wprawdzie kompetencję do zmiany i ustalenia nowego planu finansowego, ale nie ponosi bezpośrednio żadnej związanej z tym odpowiedzialności. A więc znów tam gdzie pojawia się problem władztwa funduszowego albo administracyjnego, nie idzie za nim w konsekwencji właściwe unormowanie kwestii odpowiedzialności.

Analizując sprzeczność przepisów ustawy o NFZ z art. 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny stwierdził naruszenie zasad poprawnej (przyzwoitej) legislacji przy określaniu kompetencji i zadań NFZ, dysfunkcjonalność w zakresie finansowania, sprzeczność a nawet niewykonalność rozwiązań prawnych, oraz niejasność, nieostrość i nieprzewidywalność treści przepisów ustawy. Trybunał podkreślił, że naruszeniem Konstytucji jest stanowienie przepisów niejasnych, wieloznacznych, które nie pozwalają obywatelowi na przewidzenie konsekwencji prawnych jego zachowań. W ustawie o NFZ wątpliwości co do treści używanych przez ustawodawcę pojęć pojawiają się już w zawartym w art. 5 słowniczku ustawowym. Niejasne jest ustawowe pojęcie "najkorzystniejsza oferta", a także treść i zakres pojęcia "świadczenia zdrowotne". Nieostrość wykazują również przepisy normujące gospodarkę finansową NFZ a także strukturę i kompetencję jego organów. 
Wszystkie te zastrzeżenia i wątpliwości przemawiają za uznaniem niezgodności przepisów zaskarżonej ustawy z wymogami przyzwoitej legislacji (art. 2 Konstytucji)

Uznanie za niezgodne z Konstytucją przepisów odnoszących się do podstawowych instytucji i rozwiązań ustawy o Narodowym Funduszu Zdrowia oznacza, że konieczne jest skonstruowanie nowego całościowo uregulowania prawnego w tym zakresie. Wyrok ten nie przesądza o tym, jaki konkretnie model systemu organizacyjnego powinien być wprowadzony w przyszłości (scentralizowany czy zdecentralizowany, oparty na systemie kas chorych czy jednolitego funduszu, budżetowy czy ubezpieczeniowy, państwowy czy samorządowy). Każdy z wybranych przez ustawodawcę modeli musi jednak odpowiadać określonym wcześniej założeniom konstytucyjnym z punktu widzenia równości i dostępności świadczeń zdrowotnych.

Trybunał odraczając do 31 grudnia 2004 roku termin utraty mocy obowiązującej przepisów ustawy o NFZ, uznał za konieczne zasygnalizowanie ustawodawcy aby rozważył możliwość pilnego przygotowania nowej ustawy. Nie ulega wątpliwości, że optymalnym terminem wprowadzenia nowych regulacji jest 1 stycznia 2005 roku. Okres przejściowy związany z niepewnością co do przyszłego kształtu rozwiązań systemowych w zakresie ochrony zdrowia powinien być możliwie najkrótszy. Ustawodawca musi także uwzględnić fakt, że ustalony przez Trybunał termin wejścia w życie wyroku oznaczać będzie definitywną utratę mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów. Ich obowiązywanie nie będzie mogło być już przedłużone nawet w okresie vacatio legispoprzedzającym wejście w życie nowych regulacji.
Należy podkreślić, że Trybunał Konstytucyjny nie zakwestionował poprawności mechanizmów kształtowania składek na ubezpieczenie zdrowotne, ustanowionych w ustawie.
Rozprawie przewodniczył Prezes TK prof. Marek Safjan, a sprawozdawcą był Sędzia TK prof. Marian Zdyb.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

PRASA

RZECZPOSPOLITA Nr 139, 8 czerwca 2004
Żaneta Semprich: Minister odpowiada, więc nadzoruje
RZECZPOSPOLITA nr 294, 18 grudnia 2003 r.
Trybunał Konstytucyjny. Narodowy Fundusz Zdrowia
RZECZPOSPOLITA nr 294, 18 grudnia 2003 r.
Małgorzata Solecka: Platforma chce postawić Mariusza Łapińskiego przed Trybunałem Stanu. Czy Fundusz jest zgodny z konstytucją.
RZECZPOSPOLITA Nr 295, 19 grudnia 2003
Jolanta Kroner, Małgorzata Solecka: Trybunał Konstytucyjny odłożył ogłoszenie werdyktu w sprawie ustawy o NFZ. Fundusz z błędami.
RZECZPOSPOLITA Nr 3, 5 stycznia 2004
Małgorzata Sołecka: Czy otworzą gabinety?
RZECZPOSPOLITA Nr 6, 8 stycznia 2004
Żaneta Semprich, Małgorzata Solecka: Fundusz Niekonstytucyjny
RZECZPOSPOLITA Nr 6, 8 stycznia 2004
Minister odpowiada, ale nie nadzoruje (Ż.S.)
RZECZPOSPOLITA Nr 7, 9 stycznia 2004
Małgorzata Solecka: Czy politykom uda się stworzyć sprawny system ochrony zdrowia?
RZECZPOSPOLITA Nr 9, 12 stycznia 2004
Małgorzata Solecka: Jak wykorzystać doświadczenia krajów europejskich?
RZECZPOSPOLITA Nr 10, 13 stycznia 2004
Małgorzata Solecka: Oby ponadpartyjnie
RZECZPOSPOLITA Nr 66, 18 marca 2004
Małgorzata Solecka: Między fikcją a bolesną rzeczywistością
GAZETA WYBORCZA nr 294, 18 grudnia 2003 r.
Zdrowie przed Trybunałem. Wyrok na NFZ.
GAZETA WYBORCZA Nr 295, 19 grudnia 2003
Wojciech Szacki: Wyrok odroczony.
GAZETA WYBORCZA Nr 301, 29 grudnia 2003
Marcin Murmyło, PCG: Kłopoty ze służbą zdrowia. Będzie prowizorka. 
GAZETA WYBORCZA Nr 5, 7 stycznia 2004
Elżbieta Cichocka: Lecz, lecz za co?
GAZETA WYBORCZA Nr 6, 8 stycznia 2004
Wojciech Szacki: Trybunał obalił NFZ
GAZETA WYBORCZA Nr 7, 9 stycznia 2004
Iwona Dudzik: Stary postoi
GAZETA WYBORCZA Nr 7, 9 stycznia 2004
Wojciech Szacki: Kwadratura zdrowia
GAZETA WYBORCZA Nr 8, 10 - 11 stycznia 2004
Debata o chaosie (ECI) 
GAZETA WYBORCZA Nr 8, 10 - 11 stycznia 2004
Elżbieta Cichocka: Niech prezydent uzdrowi.
GAZETA WYBORCZA Nr 10, 13 stycznia 2004
Wojciech Szacki: Wespół w dwa zespoły
GAZETA WYBORCZA Nr 16, 20 stycznia 2004
Aleksandra Gielewska : Prezydent nie uzdrowi
GAZETA WYBORCZA Nr 51, 1 marca 2004
Elżbieta Cichocka: Jak przeżyć agonię NFZ
GAZETA WYBORCZA Nr 66, 18 marca 2004
Elżbieta Cichocka: Pacjent z koszykami
TRYBUNA Nr 99, 27 kwietnia 2004
Aleksandra Łazuchiewicz: Zdrowie. Projekt ustawy gotowy. Pod ostrzałem.
TRYBUNA Nr 295, 19 grudnia 2003
Aleksandra Łazchiewicz: NFZ. Przed Trybunałem Konstytucyjnym. Fundusz niezgody.
TRYBUNA Nr 3, 5 stycznia 2004
Rozmowa: Polityka i zdrowie - z Krzysztofem Panasem, prezesem Narodowego Funduszu Zdrowia, rozmawia Andrzej Rudnicki
TRYBUNA Nr 5, 7 stycznia 2004
Rozmowa: Państwo i zdrowie - z Krzysztofem Panasem, prezesem Narodowego Funduszu Zdrowia, rozmawia Aleksandra Łazuchiewicz
TRYBUNA Nr 6, 8 stycznia 2004
Aleksandra Łazuchiewicz: Fundusz kona.
TRYBUNA Nr 7, 9 stycznia 2004
Rozmowa. To se nevrati. Z dr. Wojciechem Pawłowskim rozmawia Aleksandra Łazuchiewicz
TRYBUNA Nr 8, 10 - 11 stycznia 2004
Rozmowa. Bez wielkich rewolucji Z dr Krzysztofem Kuszewskim, społecznym doradcą prezydenta ds. zdrowia, byłym wiceministrem zdrowia, rozmawia Aleksandra Łazuchiewicz
TRYBUNA Nr 8, 10 - 11 stycznia 2004
Świadczenia świadczeń (ŁAZ)
TRYBUNA Nr 10, 13 stycznia 2004
Aleksandra Łazuchiewicz: Nauczka dla polityków.
TRYBUNA Nr 41, 18 lutego 2004
Aleksandra Łazuchiewicz: Zdrowie ponad podziałami
TRYBUNA Nr 50, 28-29 lutego 2004
Pożegnanie z Kafką. Z Leszkiem Sikorskim, ministrem zdrowia, rozmawia Violetta Baran
TRYBUNA Nr 66, 18 marca 2004
Aleksandra Łazuchiewicz: Bezpłatny koszyk
TRYBUNA Nr 69, 22 marca 2004
Zapytajcie pacjentów. Z Michałem Żemojdą, ekspertem ds. zarządzania służbą zdrowia, b. prezesem Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych, rozmawia Jakub Rzekanowski.
NASZ DZIENNIK Nr 99, 27 kwietnia 2004
Beata Andrzejewska: Pacjent w wędzidle
NASZ DZIENNIK Nr 295, 19 grudnia 2003
Zenon Baranowski: Fundusz w Trybunale
NASZ DZIENNIK Nr 5, 7 stycznia 2004
Wojciech Olszak, Anna Zalech: Jest porozumienie.
NASZ DZIENNIK Nr 6, 8 stycznia 2004
Anna Zalech: Niekonstytucyjny Fundusz
NASZ DZIENNIK Nr 7, 9 stycznia 2004
Anna Zalech, Anna Skopińska, Adam Kruczek, Beata Andrzejewska: Związkowcy mają dość eksperymentów. 
NASZ DZIENNIK Nr 8, 10 - 11 stycznia 2004
Anna Zalech: Nie pozostawili suchej nitki
GAZETA PRAWNA Nr 82, 27 kwietnia 2004
Trzy razy "k"... koszyk, konkurs, katastrofa
GAZETA PRAWNA Nr 247, 19 - 21 grudnia 2003
Trybunał Konstytucyjny. Wniosek o niekonstytucyjność ustawy o NFZ. Rozprawa odroczona. aw, woj
GAZETA PRAWNA Nr 4, 7 stycznia 2004
Agnieszka Wyszomirska: TK. Narodowy Fundusz Zdrowia. Ważą się losy NFZ.
GAZETA PRAWNA Nr 5, 8 stycznia 2004
Agnieszka Wyszomirska: Fundusz zdrowia niekonstytucyjny
GAZETA PRAWNA Nr 5, 8 stycznia 2004
Józef Kielar: Naszym zdaniem. 
GAZETA PRAWNA Nr 6, 9 - 11 stycznia 2004
Andrzej Jankowski: Naszym zdaniem. Ustawy kary godne. 
RZECZPOSPOLITA Nr 29, 4 lutego 2004
Żaneta Semprich: Błędy, jakich nie wolno powtórzyć
GAZETA PRAWNA Nr 39, 25 lutego 2004
Józef Kielar: Zdrowie jest apolityczne
GAZETA PRAWNA Nr 54, 17 marca 2004
Najwyższy czas powiedzieć prawdę. Z Michałem Żemojdą, byłym prezesem Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych rozmawiał Józef Kielar.
GAZETA PRAWNA Nr 54, 17 marca 2004
O tym się mówi. Pilna reforma reformy zdrowia. Notował Józef Kielar. 
GAZETA PRAWNA Nr 55, 18 marca 2004
Józef Kielar: Kosmetyka to za mało
ŻYCIE WARSZAWY Nr 5, 7 stycznia 2004
Nielegalne zdrowie? Trybunał Konstytucyjny o Narodowym Funduszu. (Kena)
ŻYCIE WARSZAWY Nr 6, 8 stycznia 2004
Magdalena Marianek: Fundusz Zdrowia nie pożyje
ŻYCIE WARSZAWY Nr 7, 9 stycznia 2004
Andrzej Antosik: Głuchy to znaczy zdrowy
ŻYCIE WARSZAWY Nr 3, 5 stycznia 2004
Andrzej Antosk: Nie otworzą gabinetów.
GAZETA WYBORCZA Nr 29, 4 lutego 2004
Elżbieta Cichocka: Co w koszyku.
SŁUŻBA ZDROWIA Nr 1-4/2004
Aleksandra Gielewska: Oskarżamy
GAZETA POZNAŃSKA, 19 grudnia 2003
Sąd nad ustawą odroczony (D)
NOWA TRYBUNA OPOLSKA, 20 - 21 grudnia 2003
Rozmowa Dnia: Ustawa do kasacji. Z Elżbietą Radziszewska, posłanką Platformy Obywatelskiej rozmawia Krzysztof Zyzik.
DZIENNIK ŁÓDZKI, 19 grudnia 2003
Jerzy Witaszczyk: Z trzeciej strony. Kto wypłaci odszkodowania? 
WPROST 18 stycznia 2004
Sławomir Sieradzki: Oskarżony Łapiński
POLITYKA Nr 3, 17 stycznia 2004
Paweł Walewski: Trudno za darmo
NEWSWEEK - POLSKA Nr 7, 1 lutego 2004
Bernadeta Waszkielewicz: Długa ścieżka zdrowia. 
DZIENNIK BAŁTYCKI, 7 stycznia 2004
Fundusz na pohybel -z Ireneuszem Pawłowskim. rozmawia Jolanta Gromadzka - Anzelewicz
GAZETA LUBUSKA, 8 stycznia 2004
Małgorzata Stolarska: Choroby na haku
KURIER PORANNY, 8 stycznia 2004
Po werdykcie Trybunału (RAF)
NOWA TRYBUNA OPOLSKA, 9 stycznia 2004
Ryszard Rudnik: Kiepska cenzurka władzy
NOWINY, 8 stycznia 2004
Ewa Czapkowska: Ustawa do kosza
SŁOWO LUDU, 8 stycznia 2004
NFZ na bakier z konstytucją (IAR, PAP)
SUPER EXPRESS, 8 stycznia 2004
Grażyna Zawadka: NFZ do skasowania
GAZETA OLSZTYŃSKA, 8 stycznia 2004
Anna Szapiel: Chory system do poprawki
GAZETA OLSZTYŃSKA, 8 stycznia 2004
Paweł Jarząbek: Komentarz. To się w głowie nie mieści
GAZETA KRAKOWSKA, 8 stycznia 2004
Jolanta Grzelak-Hodor: Opinie. Bezkarność w cieniu tragedii
GŁOS WIELKOPOLSKI, 9 stycznia 2004
Janina Paradowska: Polityczny sierota
GAZETA LUBUSKA, 10 - 11 stycznia 2004
Janina Paradowska: System na łopatkach
KURIER PORANNY, 9 stycznia 2004
Anna Łubian: Fundusz do poprawki
TRYBUNA ŚLĄSKA, 8 stycznia 2004
Agata Pustułka: Fundusz do kosza
GŁOS WYBRZEŻA, 8 stycznia 2004
NFZ do poprawki (O.K., PAP)
DZIENNIK ŁÓDZKI, 9 stycznia 2004
12 miesięcy na poprawę - z Ewą Kopacz rozmawia Piotr Brzózka
GAZETA KRAKOWSKA, 9 stycznia 2004
Lek na system (JGH)
GŁOS, 10 stycznia 2004
Maciej K. Sokołowski: Obrazki - obrazki - obrazki
NIE, 22 stycznia 2004
Łapiński syn Buzka (M.Z.)
GAZETA POLSKA, 14 stycznia 2004
Koniec narodowej fikcji. Z Elżbietą Radziszewska rozmawia Tomasz Sakiewicz
ZIELONY SZTANDAR, 18 stycznia 2004
Wbrew pacjentom, wbrew Konstytucji (mf)
GŁOS WIELKOPOLSKI, 13 stycznia 2004
Artur Boiński: Zdrowie ponadpartyjne
GAZETA WROCŁAWSKA, 13 stycznia 2004
Odpowiedzialni dostali już lekcję. Z Elżbietą Radziszewska rozmawia Wojciech Szymański
Magazyn Obywatel nr 3(23)/2005
Andrzej Zgódka: Z deszczu pod rynnę i co dalej

ŻYCIE Nr 4, 19 stycznia 2004
Chore prawo. Pielęgniarki zaskarżą układ z lekarzami (MW, PAP)
ŻYCIE, 17 marca 2004
Michał Karpiński: Reforma na nasz koszt.
ŻYCIE, 17 marca 2004
Ewelina Michałowska, Tomasz Kulpa, PAP: Reforma zdrowia na koszt pacjenta. Zdrowotna skarbonka