Dekret warszawski - zasady zwrotu nieruchomości Kp 3/15
Data: 14 VII 2016 godz.: 10.15
19 lipca 2016 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna wniosek Prezydenta RP dotyczący dekretu warszawskiego (zasady zwrotu nieruchomości).
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: ustawa nowelizująca) w części dotyczącej dodawanego do ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami art. 214a w zawiązku z art. 3 ust. 1 z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 21 ust. 2 i art. 2 konstytucji poprzez naruszenie wyrażonych w tym przepisie zasad zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, niedziałania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych;
2) art. 1 pkt 3 w części dotyczącej dodawanego do powyższej ustawy art. 214b w związku z art. 3 ust. 1 z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 konstytucji poprzez naruszenie wyrażonych w tym przepisie zasad zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, niedziałania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych.
Na mocy dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (dalej: dekret warszawski) byłym właścicielom gruntów warszawskich przyznane zostało, po uprzednim złożeniu przez zainteresowanych stosownego wniosku, prawo do otrzymania, przejętego przez gminę, gruntu w wieczystą dzierżawę z symbolicznym czynszem lub prawo jego zabudowy za symboliczną opłatą. Te prawa byłych właścicieli musiały zostać przez gminę (później Skarb Państwa) uwzględnione, chyba że korzystanie z gruntu przez uprawnionych nie dało się pogodzić z przeznaczeniem gruntu według planu zabudowania. Dla osób prawnych dodatkowym warunkiem uzyskania wymienionych praw do przejętego gruntu było, aby jego użytkowanie nie kolidowało z ustawowymi lub statutowymi zadaniami osoby prawnej. Dekret przewidywał również prawo byłych właścicieli do odszkodowania w przypadku nieprzyznania prawa do wieczystej dzierżawy lub prawa zabudowy albo niezłożenia w terminie stosownego wniosku dekretowego.
W następnych latach, w wyniku kolejnych rozwiązań, dotyczących zasad gospodarki nieruchomościami, uprawnienia przyznane dekretem były stopniowo ograniczane. Byłym właścicielom gruntów warszawskich odjęte zostało prawo do zwrotu nieruchomości i prawo do odszkodowania.
Dodany przez art. 1 pkt 3 ustawy nowelizującej do ustawy o gospodarce nieruchomościami art. 214a rozszerza - w porównaniu do stanu prawnego przewidzianego dekretem warszawskim - przesłanki odmowy uwzględnienia wniosku dekretowego. Stanowi to, w ocenie wnioskodawcy, nie tylko kolejną próbę ograniczenia uprawnień byłych właścicieli gruntów warszawskich, ale faktyczną zmianę zasad dekretu warszawskiego, także w stosunku do wniosków złożonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej. W ocenie Prezydenta RP, regulacja ta wprowadza otwarty katalog przesłanek odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego, oznaczających, że pojawiające się w przyszłości nowe stany faktyczne mogą jeszcze bardziej ograniczyć prawa byłych właścicieli gruntów warszawskich (ich następców prawnych).
Przesłanki wymienione w art. 214a pkt 2-5 ustawy o gospodarce nieruchomościami nie mają na celu, zdaniem wnioskodawcy, ochrony interesu publicznego, a jedynie ochronę podmiotów rozpatrujących wnioski dekretowe przed koniecznością rozwiązywania często skomplikowanych stanów faktycznych i prawnych związanych z zagospodarowaniem terenów objętych działaniem dekretu warszawskiego.
Zdaniem Prezydenta RP, wprowadzenie przez ustawodawcę szerokiego katalogu przyczyn ograniczenia uprzednio przyznanej możliwości uzyskania przez byłych właścicieli prawa użytkowania wieczystego na gruntach przejętych na podstawie dekretu warszawskiego stanowi naruszenie zasady ochrony własności i innych praw majątkowych oraz nie spełnia wymagań zasady proporcjonalności. Ponadto, w ocenie wnioskodawcy, ingerencja w sferę praw konstytucyjnych jednostki jest zbyt głęboka i nie pozostaje w bezpośrednim związku z koniecznością ochrony wartości wymienionych w art. 31 ust. 3 konstytucji.
Na podstawie kwestionowanych regulacji znaczna część osób, legitymujących się dotychczas określonymi uprawnieniami, zostanie pozbawiona nie tylko posiadanych praw, ale również uprawnień do otrzymania stosownego odszkodowania co, w ocenie wnioskodawcy, jest niezgodne z konstytucyjnymi zasadami równości i ochrony własności.
W ocenie Prezydenta RP art. 1 pkt 3 ustawy nowelizującej narusza również zasady ochrony praw nabytych. Złożenie w terminie stosownego wniosku dekretowego oraz spełnienie pozostałych warunków przyznania prawa użytkowania wieczystego należy traktować jako powstanie maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy nabycia prawa użytkowania wieczystego, podlegającej ochronie art. 2 konstytucji. Bezpośrednie działanie nowego prawa doprowadziłoby do pogorszenia sytuacji prawnej osób, które pod rządami prawa dotychczasowego, wystąpiły o realizację przysługujących im uprawnień. Doszłoby zatem do ingerencji w prawa nabyte, i to ze skutkiem wstecznym – podkreśla wnioskodawca.
Ponadto Prezydent RP podniósł, że przepis art. 214b ustawy o gospodarce nieruchomościami oznacza stworzenie, dla organów władzy publicznej, ułatwień w rozpatrywaniu spraw wymagających znacznego nakładu czynności niezbędnych przy podejmowaniu decyzji. Zdaniem wnioskodawcy, ustawodawca nie powinien tworzyć regulacji wprowadzających zasadę, iż brak szczególnej aktywności strony postępowania, zwalnia organ z obowiązku prowadzenia postępowania. Dotyczy to zwłaszcza przypadków tych postępowań, które mają na celu realizację praw majątkowych.
Przewodniczący składu orzekającego: prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawca- sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka.